Tempeltheologie artikel

Deze Psalmen werden in de tempel voorgelezen door de priesters op de zeven dagen van de week: 

Dag 1: Psalm 24 (LXX)

Dag 2: Psalm 48 (LXX)

Dag 3: Psalm 82

Dag 4: Psalm 94 (LXX)

Dag 5: Psalm 81

Dag 6: Psalm 93 (LXX)

Dag 7: Psalm 92 (LXX)

“Van de HEER is de aarde en alles wat daar leeft,

de wereld en wie haar bewonen,

hij heeft haar op de zeeën gegrondvest,

op de stromen heeft hij haar verankerd.

Wie mag de berg van de HEER bestijgen,

wie mag staan op zijn ​heilige​ plaats?”

Ps 24

“Groot is de HEER, hem komt alle lof toe.

In de stad van onze God, op zijn ​heilige​ berg

– schone hoogte, vreugde van heel de aarde,

Sionsberg, flank op het noorden,

zetel van de grote ​koning​ –

Ps 48

“God staat op in de hemelse raad,

hij spreekt recht in de kring van de goden.

Ooit heb ik gezegd: “U bent ​goden,

zonen van de Allerhoogste, allemaal.””

Ps 82

“De rechtvaardigen groeien op als een palm,

als een ​ceder​ van de Libanon rijzen zij omhoog.

Ze staan geplant in het ​huis​ van de HEER,

in de voorhoven van onze God groeien zij op.

Zij dragen nog vrucht als ze oud zijn

en blijven krachtig en fris.

Zo getuigen zij dat de HEER recht doet,

mijn rots, in wie geen ​onrecht​ is.”

Ps 92

De Tempel

De Liturgie in de tempel symboliseert “de schepping van de aarde”. Door elke dag de wijsheid van God en zijn koningschap over de kosmos te benadrukken wordt de kosmos elke week “herschapen”. 

Maar wat is “de schepping van de aarde” eigenlijk? Allereerst moet je dan uitgaan van het “wereldbeeld” uit de antieke oosterse tijd: de Kosmos is een Koninkrijk met God als Koning die regeert vanuit zijn hemelse paleis. De Tempel is daar de representatie van op aarde (en vanuit een Axis Mundi = centrum van de kosmos). Het wereldbeeld is anders dan ons hedendaagse wereldbeeld: wij kennen een technisch / wetenschappelijk wereldbeeld waarin de kosmos een “machine” is. Het beeld van oorsprong uit de bijbel is dus niet het “begin” van de wereld als alternatief voor een wetenschappelijke verklaring zoals oerknal of evolutie. 

Schepping is: God die als Koning plaatsneemt op zijn troon (ruimte). De nieuwe scheppingstijd, de komende week begint op de Sabbat (tijd). De geheiligde ruimte begint vanuit de troonzaal van de Koning: Het Heilige der Heilige in de Tempel, van daaruit het Heilige, de voorhof, de stad Jeruzalem, het heilige land etc. De geheiligde mensheid start daar waar de mens de hemelse koning ontmoet (een stap verder zou zijn: deel hebben aan het goddelijke: theosis).

De mens brengt zijn gebeden en offers naar de tempel. De priester neemt deze gebeden mee in zijn symbolische hemelreis door de tempel. Hij verschijnt voor Gods aangezicht en neemt de goddelijke zegen mee naar buiten. God geeft zijn zegen: De Here zegene u en Hij behoede u, de Here doe zijn aangezicht over u lichten en zij u genadig, de Here verheffe zijn aangezicht over u en geve u vrede.

Wat doet de priester? Hij maakt een hemelreis door de symbolische Kosmos, vanaf de aarde (voorhof), naar de zichtbare hemel (heilige), naar de hemel als woonplaats van God (Heilige der Heilige). 

Waarom “werkt” een tempel? 

Duizenden jaren is de mens een verhalen vertellende mens. De mens leeft vanuit Wijsheid: Ritme, Liefde, Goedheid, Eenheid en Samenhang, Bron, Doel. Deze Wijsheid is neergedaald in Psalmen, in de liturgie van de tempel. De priester weet door duizenden jaren overgeleverde ervaring hoe de wijsheid in de kosmos werkt, wie God is en hoe het goddelijke werkt. Daarom kan hij bidden en zegenen omdat hij aansluit bij deze overgeleverde spirituele ervaring. 

Tempel: Punt van verbinding tussen Hemel en Aarde

Nieuwe schepping: Gods toekomst ontstaat uit de oorspronkelijke chaos vanuit de tempel. 

Eerste scheppingsverhaal: de kosmos als tempel

Het scheppingsverhaal gaat niet over het ontstaan van de werkelijkheid zoals het gezien wordt vanuit moderne wetenschap. Het is een kosmologisch tempelbouw verhaal.

De eerste drie dagen bestaan uit het scheiding maken van tussen licht/donker, hemel boven/ hemel onder, zee / land. Dit past bij het het kosmologische beeld uit de oudheid: de hemel (als woonplaats van de goden), atmosfeer (zichtbare hemelkoepel) en de aarde. Deze zevende dag is de dag waar God “rust” op zijn troon als Koning. Sabbat is dus geen passieve rustdag, maar een Koningsdag.

Tweede scheppingsverhaal: de tuin als tempel

Ps. 36:8-9: “Zij zullen drinken in overvloed uit Uw huis (de tempel). U geeft hen te drinken uit de rivier van uw genot, want bij u is de bron van het leven. In Uw licht zien wij licht.” Het hebreeuwse woord voor genot is: עֵדֶן = eden

In dit verhaal laat God zichzelf zien als menselijke gedaante die wandelt in de hof. De mensen zijn priesters in de tempeltuin. Het woordpaar “bewaren en bewerken” komt in deze samenstelling in de rest van de bijbel het meest terug als opdracht aan priesters. De symboliek in de tuin zijn stuk voor stuk tempelsymbolen: de rivieren, de edelstenen, de bomen, de berg, etc.

Het verhaal van de Twee Tempels: Eerste en Tweede tempel

De tempel van Salomo en haar voorloper, de Tabernakel, bestaan uit ruimtes vol symboliek, een heilig spel, een liturgie over de ontmoeting tussen hemel en aarde, mens en god. 

Daarbij past een god- en wereldbeeld waarbij het goddelijke veel dichter bij de mens komt, veel meer “panentheïstisch” is.

In de tweede tempel, van Ezra en Nehemia, van na de ballingschap, ligt de nadruk op de wet, het verbond en is de tempel gestript van een groot deel van de symboliek. 

De vraag is waarom er zo’n groot verschil is tussen de eerste en tweede tempel. De dominante lijn van het judaïsme is dat de eerste tempel bevlekt was door afgoderij en prostitutie. 

Toch is er veel voor te zeggen dat dit niet het hele verhaal is of misschien zelfs helemaal niet waar. De tweede tempel is eerder een soort gereformeerde kerk in vergelijking met een katholieke kerk. Het resultaat van een beeldenstorm onder leiding van de ballingen uit babel. Zij hangen een strikter judaïsme aan, gevormd door de ervaringen in de Babylonische ballingschap.

Tegentempel

We weten inmiddels dat er in de eeuwen voor, tijdens en na Jezus’ leven veel veel tegen-tempel bewegingen zijn die tegenover de tempel in Jeruzalem staan. De traditie van Henoch, de schrijvers van de Tempelrol, de schrijvers van de Psalmen van Salomo, de Essenen, Johannes de Doper en vele andere stromingen. De tempel in Jeruzalem is in Jezus’ tijd niet alleen de kale tweede tempel, maar ook het politieke centrum van Judea. De ware koning was ook de tempelbouwer. Daarom waren er alternatieve verhalen over het koninkrijk van God, het oordeel over de oude tempel en de bouw van de nieuwe tempel en het doorbreken van de nieuwe schepping vanuit de nieuwe tempel. Het Nieuwe Testament is zo’n alternatief verhaal met Jezus als Tempel.

Jezus de Tempel

Jezus’ leven en werk is alleen te snappen als we zijn focus op de Tempel pakken. Veel van wat hij doet en spreekt gaat over de tempel. We kennen echter veel tempel-taal niet meer. Denk aan het huis op de rots, het huis van mijn vader, de boom, de berg, de wolk.  Ook zijn woorden over het koninkrijk van God, vergeving, herstel en nieuwe schepping is tempeltaal.

Veel daden van Jezus gaan in tegen de tempel of zijn een alternatief voor de tempel: vergeving en genezing, opkomen voor de armen en doen van recht: nieuwe schepping, gebed en zegen. Zijn reis naar Jeruzalem, intocht en tempelreiniging zijn tempelverhalen. Zijn dood en opstanding (zie tuin als tempel, engelen, man en vrouw als eerste mensenpaar) hebben alles met de tempel te maken.

Jezus onderscheid zich van alle andere tegen-tempel bewegingen doordat hij geen afscheiding predikt (zoals de essenen) geen strengere wet als uitkomst (zoals de farizeeën) of geweld tegen de romeinen (zoals de zeloten). Misschien staat hij dichter bij de traditie van 1Henoch met zijn claim als Zoon van God en het uitdrijven van boze geesten. 

Met Jezus leven, sterven en opstanding verbindt Jezus Hemel en aarde. Hij gaat met Hemelvaart zitten op de troon. (zie ook Daniël 7 en Ps 110). 

Kerk als Tempel, Gelovige als Priester

Het Nieuwe Testament gaat daarna verder als tempelverhaal. Zie Petrus, Stefanus, Paulus (de gemeente als tempel) en Johannes. De gemeente wordt voorgesteld als een koninkrijk van priesters om opnieuw de aarde te vervullen. De symboliek van Johannes staat dicht op de symboliek van de eerste tempel. Vele “verloren” symbolen uit de 1e tempel komen weer terug (verborgen manna, staf van Aaron, ark van het verbond).

De apocalyptische geschriften zijn symbolische verhalen of de voleinding vanuit het perspectief van Christus overwinning op het kwaad. Ze kijken dus meer terug op het sterven en de opstanding en troonsbestijging dan dat ze vooruitkijken naar een denkbeeldig punt in de tijd. Elke tijd is vanaf de opstanding nieuwe schepping: de hemel heeft in Christus definitief de aarde geraakt.

Toekomst Kerk en Geloof

Wij zijn als christenen geroepen op priesters te zijn. De kerk van de toekomst kan bestaan uit deze twee vormen:

  • Een tempel waarbij de hemel de aarde raakt: priesters bidden en zegenen er. Een plaats vol verbeelding, kunst, pijn en heling: een theater of performance, een heilig spel, een liturgie.
  • Een oefenplaats om te leren wat het is om in zijn rijk te leven: nieuwe schepping. Daar proberen volgelingen van Jezus te leven als de nieuwe mensheid en zo nog meer tempel te zijn in heel het leven.

Johan ter Beek

Schrijver van Tempel, over oude verhalen en nieuwe betekenis